| |
A priori
| |
- A priori knowledge is knowledge that is known independently of experience (that is, it is non-empirical, or arrived at beforehand, usually by reason). It will henceforth be acquired through anything that is independent from experience.
- A posteriori knowledge is knowledge that is known by experience (that is, it is empirical, or arrived at afterward). (W.)
|
| |
Viyana Çevresinin deneyimin, olgunun, fenomenin vb. daha baştan belirli ya da "kavram yüklü" olduğunu ve bu belirlenimi a priori kavramlar yoluyla kazandığını anlaması kendini ortadan kaldırması olacaktı. Kavramların deneyimden türediği sayıltısı görgücülük için kendisinin açıklamayı başaramadığı bir giz olarak kalır. |
Sentez Mantıksal Mıdır? Zorunlu Mudur? Dışsal Bir Bağıntı Mıdır?
Sentez bir birlik, daha tam olarak tikel bir birliktir. Tikelliği ya da belirliliği birliğin dolaysız değil ama dolaylı, ya da yapay olmasını, yapılmasını ilgilendirir. Birlik verili değildir. Bu düzeye dek 'a priori' ya da önsel olması birliğin doğası ile tutarsızdır. Sentezin kendisi her durumda a posterioridir. Kant buna aldırmaz ya da böyle bir tutarsızlığı saptayamaz.
Sentez olmayabilir. Kimyasal elementler sentez dışında da ne iseler öyle kalırlar. Mantıksal bağıntı ontolojik olarak zorunludur. Kavram kendini karşıtı yoluyla belirler.
Eğer bilgi ya da yargı a priori olacaksa bağıntı deneyim ile ilgisiz olarak düşünülen iki a priori terim arasında olmalıdır, örneğin "Özdek kuvvettir," ya da "Uzay sonsuzdur," ya da "İstenç iyidir" vb. gibi. Burada kavramlar genellikleri ya da evrensellikleri içinde alındıkları için, soyutturlar ve görgül değildirler.
Viyana Çevresi kavramların a priori olmadıklarını, deneyimden türetildiklerini ve öyleyse a posteriori olduklarını kabul ettiğine göre, deneyime önsel ya da metafiziksel bilgi olamaz sonucunu çıkardı. Bilgi fiziksel olmalıydı (fizikselcilik ya da bilimselcilik). Ama böyle bilginin "bilgi" olma niteliği açıkça yadsındı ve görgül önermelerin dünyaya ilişkin bilgi vermedikleri kabul edildi. |
Sentetik a priori bilgi, önerme, yargı vb. |
| KANT, Arı Usun Eleştirisi [B 18]
|
| SENTETİK A PRİORİ YARGILAR; DOĞA BİLİMİ |
| 2. Naturwissenschaft (Physica) enthält synthetische Urteile a priori als Prinzipien in sich. Ich will nur ein paar Sätze zum Beispiel anführen, als den Satz: daß in allen Veränderungen der körperlichen Welt die Quantität der Materie unverändert bleibe, oder daß, in aller Mitteilung der Bewegung, Wirkung und Gegenwirkung jederzeit einander gleich sein müssen. An beiden ist nicht allein die Notwendigkeit, mithin ihr Ursprung a priori, sondern auch, daß sie synthetische [B 18] Sätze sind, klar. Denn in dem Begriffe der Materie denke ich mir nicht die Beharrlichkeit, sondern bloß ihre Gegenwart im Raume durch die Erfüllung desselben. Also gehe ich wirklich über den Begriff von der- Materie hinaus, um etwas a priori zu ihm hinzuzudenken, was ich in ihm nicht dachte. |
2. Doğa bilimi (physica) a priori sentetik yargıları ilkeler olarak kendi içinde taşır. Örnek olarak yalnızca bir iki önermeye değineceğim: ‘Cisimsel dünyanın tüm değişimlerinde özdek niceliği değişmeksizin kalır’; ve, ‘Tüm devim iletimlerinde etki ve tepki her zaman birbirlerine eşit olmalıdır.’ İki önermenin de yalnızca zorunlu ve dolayısıyla a priori kökenli olmakla kalmadıkları, ama sentetik de oldukları açıktır. Çünkü özdek kavramında onun kalıcılığını değil ama yalnızca kapladığı uzaydaki bulunuşunu düşünürüm. Öyleyse gerçekte özdek kavramının ötesine geçer ve ancak böylelikle onda düşünmediğim birşeyi ona a priori eklenmiş düşünürüm.
|
|
| A priori knowledge has been a central topic in modern philosophy. |
“A priori problemi” denilen şey, adlandırması ne denli ilgisiz olursa olsun, kendini başka birçok problemin biçiminde de gösteren şeydir. Nesnel dünyanın kavramsal belirlenimi ya da ontoloji konusu bunlardan biridir.
Sorun gerçekte "a priori" değil ama Kavram-Realite ilişkisidir.
Önemli olan neyin öncelediği ve neyin öncelendiğidir. A priori anlatımının kullanımı sık sık bir alışkanlık sorunudur. Soyut olanı, evrensel olanı, düşünsel olanı, metafiziksel olanı, matematiksel olanı, değişmez olanı, kurgul-kavramsal olanı vb. anlatmak için kullanılır. Kavramsal olan a priori iken, görgül olan a posteriori olarak alınır. |
| Leibniz (Monadoloji § 33): “Analitik gerçeklikler zorunludur.”
Leibniz yanılıyor: Analiz bağıntı olarak zorunluk belirtmez. Analitik bağıntı pekala olmayabilir. Dilbilgisel önermedeki "Yüklem-Özne" bağıntısı mantıksaldır, ama bu nedenle önerme bir sentez değildir, ve özne yüklem ilişkisine sentetik yada analitik denmesi hiçbir biçimde gerekmez. Edimsel özne ve edimsel yüklem arasındaki ilişki olgu doğruluğu verir, mantıksal zorunluk değil. |
|
|
|
