Noesis Felsefe Atölyesi / 2016-17
Determinizm

idea yayınevi site haritası 
 

  Determinizm


 
    ZORUNLU NEDENSELLİK VE ÖZGÜR NEDENSELLİK

1) Leibniz'in "Yeterli Neden İlkesi" bir tür totoloji kapsar, çünkü bir neden eğer neden ise yeterli nedendir.

2) Determinizm nedensellik ilkesi olarak anlaşıldığında bu sık sık ve yanlışlıkla doğaya kısıtlanır ve özgürlüğün doğal nedensellik ile bağdaşmadığı düşünülür (örneğin Kant). Ama özgürlüğün kendisi istenç olarak bir nedendir. Doğal nedenden ayrımı doğal nedenin kendisi başka bir neden tarafından belirlenen bir etki iken, istencin başka birşey tarafından değil ama kendisi tarafından belirlenmesidir.

3) Determinizm özgür istenç ile çelişmez. Determinizmin özgür istenç ile çeliştiği görüşü belirlenimi yalnızca zorunluk olarak gören fizikselcilik ya da bilimselcilik bakış açısına aittir (ki "zorunluk" da pozitivizmin görgücülüğüne aykırıdır). Bu nedenle bir pozitivistin "özgürlük"ten söz etmesi utanılacak birşeydir (Schlick). Pozitivist fizikselciliğe göre, özgürlük istencin kendini belirlemesi olarak değil, ama ruhbilimsel ya da içgüdüsel bir sorun olarak anlaşılır. Başka bir deyişle, özgürlük mekaniğe altgüdümlüdür; eş deyişle özgürlük bir yanılsamadır.

 
   POZİTİVİZM, ÖZGÜRLÜK, ETİK

4) Pozitivizm özgürlüğü ya da istenci tanımaz ve insanın moral karakterini, sorumluluk, yükümlülük, karar yetilerini yok sayar. Ba bakış açısına göre istençli eylem yoktur, yalnızca dürtüsel davranış vardır. Benzer olarak, Marxizm ekonomiyi birincil determistik etmen olarak alır ve özgürlüğü siler. Yine, Varoluşçuluk insan özü ile birlikte usu ve istenci bir keyfilik sorunu yapar.

5) Görgücülük nedenselliği ruhbilimsel, öznel bir çağrışım sorunu olarak görerek determinizmi yadsır (nedensellik bir alışkanlıktır; doğada yoktur; insan bilincindedir). Newton için de doğa yasaları bir tümevarım sorunudur ve nedensellik yoktur. Niels Bohr gözlemin fenomeni belirlediğine ve dolayısıyla evrenin nesnel olarak indeterministik olduğuna inanıyordu.

6) Determinizm sözel olarak nedensellik demek değildir. Herşey belirlidir, ve bu belirlenime ya da dolaylılığa neden demek gerekmez.

 
  İNDETERMİNİZM

7) İndeterminizmin kendisi deterministiktir çünkü belirlenimin olumsuzlanması yoluyla belirlidir. İndeterminizmin dolaysızlığı anlatması gerekir. Ama dolaysızlığın kendisi dolaylıdır. İndeterminizm bir soyutlamadır ve böyle olarak paradoksaldir.

8) Yazgıcılık (fatalizm) özgürlük ile bağdaşmaz ve yalnızca zorunluğun bir başka adı olarak kabul edilir.

9) Tahmin doğal nedensellik kavramının uygulamasının sonucudur. Tahmin olasılık içerir, çünkü doğal nedenselliğin bir olayın yer almasını açıklamasına karşın, bir doğal nedenler çokluğu vardır ve tahmin tümünün dikkate alınmış olmayabileceğini imler.

10) Determinizm bir "inanç" sorunu değildir; tersine belirlenim mantıksal olarak zorunludur.

 
   Laplace: Determinizm

 
   Laplace: Tümevarım

 
   Einstein: Kuram Gözlemi Belirler

 
   İndeterminizm ve İstatistik

İndeterminizm şansa yer bırakmalıdır. Ama İndeterminizm kimi olaylar nedenseldir, kimileri nedensizdir demez. Genel olarak nedensellik yoktur der. Olaylar hiçbir nedenin etkileri ya da sonuçları değildir. Olaylar kendiliklerinden oluverir, ve niçin yer almaları gerektiğini ileri sürmenin hiçbir yolu yoktur.

Bir olasılık sorunu olması yanından bakıldığında, istastistik hiç kuşkusuz bir tümevarım problemidir, ve nedensellik kavramının parametrelerinin yetersiz belirlenmesinin sonucudur. Doğa yasasının istatistiği 1 olmalıdır. İndeterminizmin istatistiği ise 0. Eğer indeterminizmin istatiksel olmaya izin verdiği sanılıyorsa, orada determinizm vardır ve yalnızca nedensellik görgül olarak sağın belirlenmemiştir.

 
 

 

İdea Yayınevi Site Haritası | İdea Yayınevi Tüm Yayınlar
© Aziz Yardımlı 2017 | aziz@ideayayinevi.com