Cleto Luzzi (Italian, 1884-1952).

XVI. Louis “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi”ni imzalamadı. Tüm hakkın kendisinde olduğunu düşünmede diretti. Saltık olan birşeyi, kendi kraliyet istencini paylaşmayacaktı. Bu nedenle Versailles’a güvenebileceği askeri birlikler getirdi. Tıpkı Fransız devrimcileri gibi, istenç çatışmasını çözmenin, özdeş istenç üretmenin aracının en sonunda şiddet olduğunu düşünüyordu. Güçlü olan haklı olmalıydı. Ama Eski Rejim çoktandır ölmüştü ve Fransa’da hiç olmazsa bundan böyle onu tanımamada birleşen yeni bir istenç şekilleniyor, Ulusal Meclis gerçekten ulusun istenci olmaya başlıyordu. Kral için yeni istenci tanımaktan ve kendi arkaik istencinden vazgeçmekten başka bir yol yoktu. Ama XVI. Louis Kuzeyin Protestan monarşlarında görülen sağgörüden yoksundu, değişimi anlamadı, ve bütün süreci geçici bir problem olarak, devrimi daha büyük bir güç yoluyla çözülebilecek herhangi bir güçlük olarak gördü.

Fransız Devrimini başlatan olaylar istençli politik eylemler değil, ama ağırlaşan ve dayanılmaz duruma gelen yaşam koşullarına karşı, Devletin gözdağına karşı, Kilisenin bozulmasına karşı tepkiler ve dürtüsel davranışlar idi. Monarşi düşüncesizlik ve becerisizlik içinde idi ve olan biteni anlamak ve değişimi kabul ederek çekilmek yerine, eski rejimi yaşatmayı istiyordu. Ve Meclisin ve halkın yanına geçmek yerine, yalnızca tepkisel davranışlar göstermeye yöneldi — zor ve şiddet kullanmaya hazırlık, Kralın kaçma girişimi, ve giderek Avusturya’nın askeri olarak duruma karışması planları.

Nantes’de Boğulmalar “Les Noyades de Nantes en 1793” (Joseph Aubert (1849-1924).

Terör Dönemi sırasında Kasım 1793 ve Şubat 1794 arasında Nantes’da bir dizi kitle idamı yer aldı. Bu dönem sırasında Devrimi yeterli olarak desteklemedikleri ya da bir kraliyetçi olduklarından kuşku duyulduğu için tutuklanan ve hapsedilen herkes, özellikle Katolik rahipler ve rahibeler Loire nehrine atılarak boğuldular. Cinayetler Ulusal Konvansiyon tarafından bölgeyi denetlemek üzere gönderilen Fransız Devrimcisi Jean-Baptiste Carrier’nin gözetimi altında yer aldı. Nüfuzlu bir Jacobin olan ve avukatlık yapan Carrier 1792’de Ulusal Konvansiyon üyeliğine seçilmişti. Kralın idamından yana oy kullanmış ve Girondinlerin devrilmesinde önemli rol oynamıştı. Devrimde etkin olarak yer alan ve saltık monarşiye karşı çıkarak Kralın idamından yana oy kullanan Orléans Dükünün tutuklanmasını sağlayanlar arasında da bulunuyordu. Carrier Nantes’da bir Devrimci Mahkeme kurduktan sonra hapishanelerde yığılan karşı-devrimcilerini hızla temizlemek için "Marat Lejyonu"nu oluşturdu. Dostları olan devrimcilere yirmi sayfalık bir mektup göndererek, Nantes’da tek bir karşı-devrimci bırakmayacağına söz verdi. Eylemleri Kamu Güvenlik Komitesi tarafından onaylanan Carrier ertesi gün aralarında rahip ve rahibelere ek olarak suçsuz ailelerin, kadınların ve çocukların da bulunduğu mahkumları diplerinde tuzaklı kapıları olan teknelere doldurdu ve bunları Loire ırmağında batırdı. Cinayetler durdurulmadan önce öldürülenlerin sayısı dört binin üzerinde idi.

Nantes Fransız iç savaşının trajedilerinin yaşandığı Vendée'ye çok yakındı. Savaşlar, çatışmalar ve polis eylemleri sonucunda on binin üzerinde tutuklu kente yerleştirilmişti ve durum bölgede salgın hastalık tehlikesinin yanısıra açlık tehlikesi de yaratıyordu. Toplanan insanların beslenmesi kent için ağır bir yüktü. Jean-Baptiste Carrier Ulusal Konvansiyon tarafından durumu denetlemek üzere gönderilmişti. Büyük Terör dönemini sona erdiren Thermidor döneminde 3 Eylül 1794'te Carrier tutuklandı. Mahkemesinde suçlamaları reddetti ve kentte olanlarda çok az payının olduğunu, "geçerken orada olduğunu" söyledi. Bunları işiten bir Konvansiyon üyesi ayağa fırlayarak yüksek sesle Carrier'i "boğulmalar, toptan idamlar, yıkımlar, hırsızlıklar, yağmalamalar ve Nantes'daki açlık ve düzensizlik ile, ve kadınları ve çocukları öldürmekle" suçladı.

Devrim döneminde Fransa'nın tüm çapulcuları devrimciler oldular. Bir Fransız devrimcisi olan Jean-Baptiste Carrier (1756-1794) bunlardan biri idi. "Nantes Boğulmaları"ndan sorumlu olarak ölüme mahkum edildi ve giyotin ile idam edildi. Adolphe Thiers tarafından "iç savaşlarının heyecanında acımasızlık ve aşırılık canavarı olan aşağılık ve yabanıl ruhlardan biri" olarak betimlenen Carrier ayrıca kamu depolarını, değirmenlerini ve fırınlarını da onlarda saklanmış olabilecek gizli silahları, barut ve topları bulabilmek için yağmaladı ve "isyancı bölge" olarak nitelediği yerlerdeki yapıların çoğunu yakıp yıktı.

Fransa bir volonté générale değil, bir dürtüler çoğulluğu, bir volonté de tous idi. Toplum potansiyel olarak bir nefret yoğunlaşması ve patlamaya hazır bir bomba idi. Kuzey Avrupa’da kentlileşmekte olan bir nüfusun kendisi tarafından aşamalı olarak ve göreli olarak daha barışçıl bir süreçte elde edilen modern eşitlik ve özgürlükler ve yasa egemenliği Fransa’da partiler ve önderler tarafından Katolik ve feodal alışkanlıklarını sürdürmekte olan bir halka zor yoluyla dayatıldı. Önderlerin kendileri henüz bu kavramlara yabancı iken bunun bir yararı olamazdı. Bir süre sonra devrimin önderleri de ilkeleri, idealleri vb. bir yana atarak despotik karakterlerini ileri sürmeye başladılar.

Avrupa’nın en güçlü monarşisi olan Fransa aynı zamanda Avrupa’nın en geri ülkelerinden biri idi. Yirminci yüzyılın başlarına dek bir tarım ülkesi olarak kalmayı sürdürdü. (1806’da ekonomide büyük ölçüde tekstile sınırlı işleyim kesiminin payı %20,4 idi ve devrim işleyimin gelişmesini daha da yavaşlattı.)

Fransa’nın bir boşinanca bozulmuş Katolik kültürü onun yalnızca politikada ve ekonomide geri bırakmakla kalmadı. Kraliyetten dinadamlarına, soylulara, kentlilere dek bütün bir nüfusun bireysel duyunç alanında da geride kalmasına neden oldu. Karanlık çağlardan kalan bu boşinanç bileşeni Fransa’da gerçek karakteri hiç de demokratik olmayan Aydınlanmanın öylesine gürültü, patırtı ve şamata ile ortaya çıkmasının nedenidir. Evrensel insan haklarını, evrensel özgürlüğü, evrensel eşitliği tanımayan despotik Aydınlanma boşinancı yaratan aynı karanlık kültürün ürünü idi. Varlığını karşıtında buluyordu. Ve ikisinin de, boşinancın olduğu gibi Aydınlanmanın da varlığı duyunç özgürlüğünün ve istenç özgürlüğünün yokluğu ile koşullu idi.

Fransızların hemen kuramdan kılgıya geçmelerinin, ‘eylemde’ herkesten ileride olmalarının nedeni üzerine sık sık övücü olan görüşler gerçekte yapılan eylemlerin ne tür eylemler oldukları anımsandığında bütünüyle başka bir ışıkta, o sözde eylemlerin kendileri kadar karanlık görünür. Fransızların eylemleri cezaevlerindeki mahkumları kitle kıyımından geçirmek, Venndée’de 200.000 kadar sivili kitle kıyımından geçirmek, Lyon’da 2.000 sivili yok etmek, binlerce muhafız askeri kitle kıyımından geçirmek, ve buna benzer sayısız cinayete ek olarak ve tümünden de daha dehşet verici olarak on binlerce suçsuz insanı yargısız olarak ve salt ‘kuşku’ üzerine giyotine göndermek ve zindanlarda öldürmek idi. Bunlar eylemler, ama normal olarak suç kategorisine giren eylemlerdir. ‘Fransız Devrimi’ olarak kabul edilen şey gerçekte büyük ölçüde insanlık suçu kategorisine giren eylemlerden oluşur.

10 Ağustos 1792, Tuileries'e saldırı ya da İsviçreli muhafızların kitlesel kıyımı.   Tuileries'deki 950 muhafızdan ancak 100 kadarı sağ kaldı. Lafayette tarafından kurulan Fransız Ulusal Muhafızı 1792'de taşralı muhafızlar olan 'fédéré'lerin de katılımı ile büyük ölçüde radikal bir karakter kazanmıştı. İsviçreli Muhafızların kitle kıyımından sonra Kral ve ailesi Meclise sığındılar.

XVI. Louis'nin Avusturya'ya başarısız kaçma girişiminde yakalanması ve Paris'e geri getirilmesi.   Tuileries sarayı aynı zamanda Louis ve Marie-Antoinette için bir tür hapishane idi, çünkü 1791'de Avusturya'ya kaçma gibi bir girişimde bulunmuş ve yolda yakalanarak saraya getirilmişlerdi.     Yakalanan Louis’nin geri dönüşü.   Bu olaydan iki gün önce Ulusal Meclis Fransa'nın bir anayasal monarşi olması ve XVI. Louis'nin kral olarak kalması kararını çıkarmıştı. Bu olayla Louis idam kararını kendisi vermiş oldu. Halk Krala güvenini bütünüyle yitirmişti ve kralı ona verilen görevden kaçan biri olarak görüyordu. Gerilim büyüktü ve Champ de Mars Kitle Kıyımında sonuçlandı. Danton ve Camille Desmoulins önderliğinde alanda toplanan kalabalığı dağıtan Lafayette idi ve olayda 50 kadar gösterici yaşamını yitirdi. Lafayette halkın duygudaşlığını yitirdi.

Fransızların şiddete ve terörü yatkın olmaları heyecanlı olmalarına, tutkulu olmalarına, Akdenizli olmalarına vb. değil, Katolik Kilisenin ve Monarşinin yönetimi altında moral gelişimlerindeki gerilik olgusuna bağlıdır. ‘Özgürlük’ ile anladıkları şey özsel olarak herhangi bir devrimci tikel istenci tanımayan başka herhangi bir tikel istencin karşı-devrimci olması ve aşağı yukarı her durumda yok edilmesi gerektiği idi. Devrimci salt devrimci olduğu için a priori haklı ve ona karşı çıkan karşı-devrimci idi. Tam olarak bu tin içinde, Marat’dan, Danton’a, Robespierre’e kalabalık bir entellektüeller kitlesi, ve çoğunlukla onları izleyen Meclisin kendisi ülkedeki şiddetin ve en sonunda terörün başlıca kışkırtıcısı oldu. Devrim özgürlük uğruna istençli ve bilinçli bir eylem olmak yerine, amaçsızlığa dağıldı ve düzen denebilecek şeyi ancak yeni despotlar sağlayabildi.

Zamanın Fransız kültürünü karakterize eden ve onu Protestan Kuzey Avrupa kültürlerinden ayırdeden başlıca etmen Katolik Kilisenin ruhlar üzerindeki ezici gücü ve Aydınlanmanın bir boşinanç tinine karşı gösterdiği eşit ölçüde boş tepki idi. Bu kutuplaşma özgürlük ve kölelik arasındaki bir kutuplaşma değil, bir despotizmin bir başka despotizm türü ile anlaşmazlığı idi. Aydın Despotizminden bir özgürlük, eşitlik ve kardeşlik düzeni çıkarsamak herşeyden önce düşünceye karşı despotizmi gerektirir. Fransa’da Jacobin despotizmi ve kraliyet despotizmi çarpışırken, Prusya ve Rusya aydınının despot ile pekala anlaşabileceğini gösterdi, Aydın Despotizminin başka bir türden örneklerini verdi (II. Frederick, II. Katherina). Fransız Aydınlanmasının kendine özgü yanı despotu Aydın yapmak yerine, Aydının kendisine despotun gücünü vermek oldu. Robespierre ve benzerleri getirildikleri konumların rolünü eksiksiz olarak oynadılar ve eylemlerinde geleceğin Stalin’inin ve başka tiranlarının bir ön modelini sergilediler. Kitle kıyımlarının yanısıra, yoldaşlarını da yok ettiler. Önce Hébert ve dostları, sonra Danton, Desmoulins ve dostları, sonra toplu olarak Girondinler giyotine gönderildi. Uydurma suçları yabancı güçler ile işbirliği yapmaktı. Gerçekte, yalnızca terör konusunda daha ılımlı görüşleri vardı. Ama Robespierre’e karşıtlık ihanet idi.

1794’ün ünlü 22 Prairial Yasasına göre, Mahkeme hükümde bulunmak için hiçbir tanık olmaksızın yalnızca kınamayı, yalnızca ihbarı yeterli görüyordu. Bir kuşku ve korku tini düşünülen her düşüncede, yapılan her eylemde komplo ve ihanet görmeye başladı. Sonunda Robespierre bütün bir Meclisin karşı-devrimci olduğuna inanır oldu. Giyotine gönderileceğini anlayan Meclis kurtuluşu Robespierre’in kendisini giyotine göndermede buldu. Daha sonra bir başka tiranlık kültüründe, Sovyetler Birliği’nde, Robespierre ideal devrimci örneği olarak kutlandı ve kullanıldı.

Robespierre normal olarak halkın kendisinin yapması gereken işi kendi sorumluluğu olarak gördü ve halkın temsilcisi olmak yerine, kendini halkın önderi yaptı. Erdemsiz, özgürlüksüz, eşitliksiz vb. olarak gördüğü ve gerçekten de büyük ölçüde öyle olan halka kendisinin de anlamadığı bu erdem, özgürlük ve eşitlik ilkelerini kazandırmayı istedi. Ama yurttaş toplumu kavramının kendisi kurtarıcıyı, önderi gereksizleştirir, ve bütün bir tarihte ilk kez yurttaş toplumu öndersiz olarak kendini kendi özgürlüğünden oluşturur. Yurttaş toplumu özgürlüğü özgürlüğün bilincinde kavrayan bireylerin toplumudur, ve bu nedenle özgür birey ve özgür toplum karşıtlığı hiçbir zaman bir düşmanlık değildir.

Eski Rejimi tanımlayan şey yalnızca monarşi ve soyluluk ve dinadamları sınıfı değildi. Fransız halkının özgürlüksüz bilinci bu ön-modern etmenlerin türeyiş ve varoluş zemini idi. Problem krallığın devrilmesi ile çözülemeyecek bir istenç belirleme problemi idi. Moral gerilik yalnızca kraliyetin despotizmini beslemekle kalmıyor, ama ona karşıt olan entellektüelleri sonsuz bir öfke tinine doğru biliyordu. Fransa’nın bu total despotik tini verildiğinde, bu karanlıktan aydınlığa çıkış insanların yanmasını zorunlu kıldı. Avrupa’nın mezhep savaşlarında görülen acımasızlık bütün bir ülke yüzeyinde yeniden sahnelendi. Robespierrelerin muazzam bir gerilik kitlesi ile sentezi yalnızca yok edilecek nesneler arayan bir çılgınlık nöbeti yarattı.

Kavramı gereği, demokrasi halkı arkalarından sürükleyecek önderlerin bir sorunu değildir. Tam tersine, demokrasi kendi istencini kazanmış özgür bireyler olarak yurttaşların bütününde önderlik istencine karşı kazandıkları devlet biçimidir. Politika evrensel insan haklarının ve yasa egemenliğinin bilimidir ve realitesi insanın değerine ve büyüklüğüne uygun olmalıdır. Yasamacı olarak politikacı evrensel istencin (genel istencin) temsilcisidir. Bu istenç olmadığında, monarşinin elinden alınan politika ancak bir yalan, dolan, haksızlık ve şiddet kültürü olabilir. Etik ancak özgür toplumlarda edimseldir.

Despotizmin dili şiddetin dilidir, çünkü despot için kendi istenci dışında yalnızca ona boyun eğmesi gereken bir dünya vardır. Gerçek bir despot için amaca ulaşmanın biricik yolu şiddettir. Çünkü despotun istencini tanımamak despotu yok etmektir. Genellikle despot daha önce davranır. Çözüm boyun eğmedir ve korkarak boyun eğme yalnızca gizlenmiş nefret ve şiddettir. 18’inci yüzyıl Fransa kültürünün evrensel despotik karakteri verildiğinde, Fransa’da ve Fransa dışında, devrimin dilinin bir şiddet, saldırganlık ve savaş tini ile eşitlenmesi kaçınılmazdı. Bu tin ne demokrasiye, ne yasa egemenliğine, ne evrensel insan haklarına, ne de barışa yetenekli idi. Katolik Kilisenin ve Aydınlanmanın etkisi dikkate alındığında, Fransızların eski olandan kurtulma ve sözde modernleşme girişimleri özgür, ussal ve barışçıl bir şekil kazanamazdı. Fransız halkı gibi, kraliyet, aristokrasi ve dinadamları sınıfı da gelişmekte olan modern özgürlük ve eşitlik tininden habersiz idi ve çoktandır terk edilmeye başlamış olan bir gerilik tinini temsil ediyorlardı.

Fransız Devrimi genellikle ona yol açan despotik kültürün terimlerinde çözümlenir. Devrimin hedefi, devrimi yapanlar ve devrimi çözümleyenler bir ve aynı ruhu ve kavramları paylaşırlar. Kralı öldürmek, soyluluğu ve dinadamları sınıfını yok etmek devrimi tanımlayan birincil terimlerdir. Özsel etmen olan insan hakları, özgürlük ve demokrasi bilinci gibi noktalar çözümlemelerde genellikle soyut kavramlar olarak görülür ve dikkate alınmaz. Bütün bir süreç hazinenin iflası, sarayın lüksü, silah ve top sesleri, giyotinin bıçağının düşmesi ve önderler arasındaki kan davaları gibi ele gelir olguların terimlerinde betimlenir.

Devrim soylu düşünceler ve idealler uğruna yapılmadı. Hiçbir idealin tek bir insana bile zor uygulamakla bir ilgisi yoktur — yüz binlerce insanın yok edilmesi bir yana. Tam tersine, ‘devrim’ denilen şey ileri sürdüğü düşüncelerin ve ideallerin kendilerini çiğneyen ve insanlığa karşı yapılan bir eyleme bozuldu.

Halkın eylemlerinin güdüsü sözcüğün tam anlamıyla dayanılması olanaksız yaşam koşulları idi — ne altyapı, ne idealler, ne ütopyalar. İnsanlar açlıktan bitip tükeniyor ve yalnızca yiyecek ekmek arıyorlardı. Kalabalık “eşitlik, özgürlük ve kardeşlik” gibi idealler uğruna, “insan hakları ve yurttaş hakları” gibi somut politik kavramlar uğruna davranmıyordu. Güdü bambaşka idi. Ve eğer bir terminoloji kullanılacaksa, halkın eylemlerinin güdüsü politik değil, ekonomik idi. Ve açlığın sona ermesi ile birlikte güdü sona eriyordu. ‘Kitle’ olmak yaşadığı olayların ve yaptığı eylemlerin gerçekte ne olduğunun bilinçsizi olmaktır. Çünkü kitle bir kitledir, herkestir; yurttaşlardan, istençlerinin ve haklarının bilincinde olan bireylerden oluşan toplum değil; istençsizdir, ve yalnızca kendileri de yaptıklarının ve olan bitenin anlamını bilmeyen ‘önderlerin’ peşinden gider.

‘Devrim’ durumunun heyecanı içinde, önderler ekmek arayan kitlelerin açlık duygularını ‘politik’ güdüler olarak algıladılar. Bir bakıma, kendileri yanlış anladıkları kitlelerin kuyruğuna takıldılar. Ve kitleler ne kadar aç olursa, devrimci dürtülerinin o kadar güçlü olacağını düşündüler. Duyunçsuz bir Kralın uyruklarını, ekmek arayan talihsizleri ve sefilleri en korkunç cinayetlere ve kitle kıyımlarına kışkırttılar. Zamanla bu yöntem tarihsel bir moda oldu ve nedenleri ne olursa olsun insanların yoksullukları, açlıkları, yaşam sıkıntıları sözde devrimciler tarafından sözde devrimlerin gerekçesi olarak sömürüldü.

Modern devrim gerçekte yurttaş toplumunun ortaya çıkışı olarak, kendi istençlerinin ve özgürlüklerinin bilincini kazanmış bireylerin demokratik devletinin doğuşu olarak bütünüyle başka türlü bir eylemdir. Fransa halkı bir Bildirge ve Anayasa ile demokratik bilinç kazanmadı. Tam tersine, sözde devrim denilen barbarlıkta tüm yanlar insan haklarını, yasa egemenliğini ve duyunç özgürlüğünü sonuna dek çiğnediler. Bastille Baskını söylentiler üzerine doğan ve sonra barut bulma amacıyla yapılan örgütsüz bir eylem idi; kadınların Versailles üzerine yürüyüşü sarayda gizlendiği öğrenilen tahılı ele geçirme amacıyla başlayan ve sonra Marie Antoinette’e duyulan nefret üzerinde yoğunlaşan tepkisel bir olaydı. Kral XVI. Louis’nin Genel Katmanları toplantıya çağırmasının nedeni ülkenin iflastan kaçınması için vergilerin toplanmasını sağlayabilecek bir destek bulmaktı, bir reform eylemi değil. Fransa’nın ekonomisi ancak etiği kadar iyi idi ve Fransa’da politika kavramının kendisi tüm değerini ve anlamını yitirdi.

Protestan ülkelerde monarşiler kendilerini doğmakta olan yurttaş toplumunun istemlerine uyarlarken ve güçleri aşamalı olarak azalırken, Katolik Fransa’da çağın tininden bütünüyle habersiz kral ‘Ben Devletim!’ demede diretti. Açlık ve dayanılmaz yoksulluk tarafından tetiklenen şiddet eylemlerinden ayrı olarak, ödenmesi olanaksız duruma gelmiş ulusal borç, tarımda işlerin uzun bir süre boyunca kötü gitmesi, kraliyetin yönetim yeteneğinin yokluğu gibi nedenlerin kendileri toplumda ve devlette eskimeyi yaratan aynı nedenlerden doğdu. Dünya Tarihinde özgürlük dönemi başlarken, Fransa bir istenç geliştiremedi. Politika yalnızca yeğinleşmiş dürtülerin ve nefretin bir oyun alanı oldu ve devrim sözel bir cila altında çıplak teröre bozuldu.

Soyluluk ve dinadamları sınıfı vergiden bağışıktı ve yük bütünüyle halkın sırtındaydı. Bu iki sınıf Parlamento ve Soylular Meclisinde ustaca manevraları ile vergiden kaçınmayı başardığı için, sonunda 1614’ten bu yana yapılmamış olan şey yapıldı, Genel Katmanlar toplantıya çağrıldı. Katmanlar ayrı ayrı toplanıyordu. Üçüncü Katman kendini Ulusal Meclis yaptığı zaman XVI. Louis bu durumun önüne geçmek için Üçüncü Katmanın Salle des États’a girmesini engelledi Bunun üzerine Meclis ‘Tenis Kortu’nda toplandı ve Fransa’ya bir anayasa verinceye dek dağılmama kararı aldı. Kralın Meclisin toplanmasını engelleme girişimlerinin sonucu Paris’in ayaklanmalara, kaos ve yağmalama eylemlerine gömülmesi oldu ve bir kraliyet simgesi olan Bastille kalesine saldırı bu olaylar sırasında yer aldı. 11 Ağustos 1789’da Meclis ayrıcalıkları ve feodalizmi kaldırdı. Yalnızca birkaç saat içinde soylular, dinadamları ve daha başka kurumlar özel ayrıcalıklarını yitirdiler ve yasa önünde eşitlik kabul edildi. 26 Ağustosta Meclis İnsan Hakları Bildirgesini onayladı.

Ekmek ayaklanması. Ekmek yoksulların başlıca yemeği idi. Buna karşın çeşitli nedenlerle ekmek ederleri yükselince yoksullar ekmek satın alamaz oluyorlardı. 1789'da ekmek ederleri dokuz ‘sous’tan on beş sousa yükseldi. Ortalama işçi günde on beş sous kazanıyordu. Hükümet soruna bir çözüm bulamayınca açlık ayaklanmalara yol açtı. Bir ayaklanma olduğunda önderlik kadınlarda idi. Kadınların Versailles üzerine yürüyüşü devrimin ilk ve en önemli olaylarından biri idi.

Devrimin ilkin kraliyeti kaldırma gibi bir programı yoktu. Genel Meclis anayasal tekerklik istiyordu ve gündemde Cumhuriyete geçiş gibi birşey bulunmuyordu. Despotik kültürde dizgenin işlemesini sağlamak için monarşiden daha iyi bir almaşık olanaksızdır. Fransız halkı Montesquieu’nün ölçütüne göre demokrasi için henüz yeterince erdemli değildi ve despotik kültürün politik dili ancak şiddetin dili olabilirdi. (Jacobinler acımasız idiler; Marat 10.000 değil, 100.000 ‘kelle’ istiyordu; Robespierre başka türlü düşünebilen herkesi karşı-devrimci sayan dengesiz bir demagog idi, erdemin terörsüz olamayacağına inanıyordu, ve bu usta söylevci en yakın dostlarını da giyotine gönderdi.) Kraliyet yok edilince, yasa egemenliğinin son kırıntıları da silindi ve erdemsiz bir halkı temsil ettiklerine inanan Jacobinler böyle halkın egemenlerinin neler yapabileceğini gösterdiler. Devrim şiddet ile eşitlendi ve böyle olarak geleceğin fanatik devrimcilerinin esin kaynağı oldu.

Rue de Rohan’da Çarpışma, Hippolyte Lecomte.   Temmuz Devrimi, ya da İkinci Devrim, ya da Temmuz Monarşisi, 27-29 Temmuz 1830. Şiddet 40 yıl sonra kendini yeniden gösterdi. Devrim tutucu Bourbon Kral X. Charles'ı devirerek yerine "Yurttaş Kral" Louis-Philippe'in liberal anayasal monarşisini geçirdi. Artmakta olan sömürgelere Cezayir de eklendi. Yeni tekerk benzer olarak 1848'de devrildi ve İkinci Cumhuriyet kuruldu. (X. Charles altında 92.000 seçmen varken, Temmuz Monarşisi sırasında seçmen sayısı 200.000'e yükseldi; 1848'de nüfusun %1'i.)