Estetik, Etik, Felsefe — 2023-24 — CKM

Estetik

ESTETİK 1

• Gelişmemek insan doğasına aykırıdır.
• Gelişim erekseldir.
• Estetik, Etik ve Entellektüel gelişim homo sapiensin belirlenimidir.
• Tin sonlu kültürel biçimine sınırlı değildir, çünkü bir gizillik, bir potentiadır.

• Gerçeklik Kavramın ve Realitenin birliği olarak İdeadır.
• Kavram kendini ilkin duyusal olarak anlatır: Güzellik.
• Kavram kendini duygusal olarak anlatır: İnanç.
• Kavram kendini düşünsel olarak anlatır: Bilim.

• “Değer” sonsuzluk imlediği düzeye dek Saltık Tine özgüdür: Değer geçici, sonlu, koşullu olmayı olumsuzlar.

• Güzel Sanat Görünüş alanına ait olsa da, Görünüşün kendisi Öze aittir, ve özsel olan Gerçeklik Sanatta duyusal görünüş kipinde Güzellik olarak sunulur.
• Güzel Sanat Tinin en iç derinliğini anlatmasının kiplerinden biri, duyusal kiptir.
• Tinin belirlenimi kendini, gizilliğini duyusal, duygusal ve düşünsel olarak sergilemek, edimselleştirmektir.

• Sanat sıradan, çirkin, kötü, kaba öğeleri ile yüklü görgül dünyayı ona özünlü ideal öğelerin terimlerinde yeniden-üretir; bu düzeye dek, Sanat sıradan realiteden çok daha yüksek bir anlamda edimselliktir, sonlu dünyayı duyusal yanında Kavrama daha da yakınlaştırır.
• Sanatın dünyası Doğadan ve Tarihten daha gerçektir.
• Güzel Sanat Usun en derin İdeaları tarafından belirlenir. Matematiksel bağıntılar yalnızca Nicelik Kavramının belirlenimlerine sınırlıdır. Doğa Bilimleri yalnızca Uzay, Zaman ve Özdek Kavramlarının bağıntıları üzerine kurulur.
• Güzellik yalnızca soyut Nicelik sorunu değildir; ve doğal Özdekselliği öncülü olarak almasına karşın, Tinsellik Doğadan daha yüksek bir varoluş alanıdır.
• Güzel Sanat realiteyi onun özü olan Kavramlar düzleminde yeniden Biçim verir, ona daha az kültürel, daha yüksek ideal bir Görünüş yükler.
• Güzel Sanat nasıl bilimsel bir irdelemeye konu olur?
• Güzel Sanat tinin Güzellik İdeasının duyusal biçimlerde anlatımıdır.
• Güzelin İdeası Güzellik Kavramının ve duyusal-reel öğenin birliğidir.
• Her reel sanat yapıtı insandaki iç, sonsuz tinsel Güzellik İdeasının duyusal ortamda anlatımıdır.
• (İdea yalnızca iç, ideel, kendinde değil, ama nesnede dışsal, reel ve edimseldir.)
• Sanat yapıtı soyut duyusalın ve soyun düşünselin somut birliğidir.
• Moral dünya Güzelliği özgürlük, erdem, türe, kahramanlık İdealarında bulur.

HEGEL (Estetik Üzerine Dersler — I)
“Bu dersler Estetiğe ayrılmıştır; konuları engin Güzellik Ülkesidir; daha tam olarak, alanları Sanat, aslında Güzel Sanattır. Bu konu için Estetik adı hiç kuşkusuz sözcüğün asıl anlamında bütünüyle uygun değildir, çünkü “Estetik” sağın olarak duyunun, duygunun bilimini belirtir, ve bu anlamda yeni bir bilim olarak ya da daha doğrusu ilk kez felsefi bir disiplin olması gereken birşey olarak kökenini Almanya’da sanat yapıtlarının onlar tarafından üretilmesi gereken duygular, örneğin hoşluk, hayranlık, korku, şefkat vb. gibi duygular açısından irdelendiği bir sırada Wolff okulunda kazanmıştır.”

• Vorlesungen über die Ästhetik Hegel'in sağlığında yayımlanmadı.
• Hotho’nun düzenlediği metin ancak bölümsel olarak Hegel’in şimdi yitik olan kendi elyazmaları üzerine dayanır.
• Hegel: “Bilimimiz için uygun anlatım ‘Sanat Felsefesi,’ ya da daha belirli olarak, ‘Güzel Sanat Felsefesi’dir.”
• Güzel Sanat Felsefesi olarak, sanatsal Güzelliğin kavramsal irdelemesi olarak, Tinin kendi Güzellik İdeasından yarattığı Sanat Güzelliğinin irdelemesi olarak Estetik “doğal Güzelliği dışlar.”

• Sonlu realite Güzel Sanatın ona yüklediği idealite ile gerçekliğe daha yakın bir değer kazanır.
• Sonlu realite Güzel Sanatın yanılsamasından daha güçlü bir anlamda bir aldanma ve görünüş dünyasıdır.

• “Estetik” terimi Alexander Gottlieb Baumgarten (1714-62) tarafından türetildi (“Aesthetica,” 1750). ‘Estetik,’ yarı-geçerli bir yolda, ‘Alman Bilimi’ olarak kabul edilir.
• Sanattan çok duyular ile ilgilenen Baumgarten duyusal algıyı ve duyguları dünyayı anlamının tikel bir yolu olarak gördü.
  

ESTETİK 2

Güzel Sanat kendi için Erektir.

“Homo sum; nihil humani a me alienum puto” :: “İnsanım; insansal hiçbirşeyi kendime ilgisiz saymam. — Terence, Heauton Mimorumenos, I, i, 25. (Publius Terentius Afer; Romalı oyun yazarı; İÖ 195 ya da 185-159; 25 yaşında bir deniz kazasında öldü.)

“Et prodesse volunt et delectare poetae” :: “Yararlı olmayı ve hoşnut etmeyi ister şairler.” — Horatius, Ars Poetica, 333. Gene de Güzel Sanatın ereği daha yüksektir. Didaktik olmak, eğlendirici olmak, yararlı olmak Güzel Sanatta altgüdümlüdür.

• Güzel Sanat her tür içeriğin betimlemesi ile ilgilenmez; kötü ve çirkin içerik Güzel Sanata yabancıdır.
• Sanat yapıtı bir doğa ürünü değildir, insan etkinliği tarafından yaratılır.
• Sanat yapıt tözsel olarak insanlar için yapılır, ve dahası onların duyuları için ve duyusal olandan üretilir.
• Sanat yapıtı kendi içinde bir erek taşır.
• Güzel Sanatın ereği öykünme değildir;
• Güzel Sanat doğaya öykünmez, idealize eder; tikel olanı evrenseline, idealine doğru yükseltir.
• Güzel sanatın ereği Tinin kendi içinde taşıdığı tüm duyusal ve duygusal özsel içeriği ideal Biçim altında duyuya ve duyguya sunmaktır.

SANATIN GÜZELİ

• Güzellik İdeası doğal değil, tinseldir.
• Güzellik İdeası görünüşe yükselen özdür.
• Güzellik İdeası niçin sergilenir?
• “Sanatın Gerçekliği öyleyse salt bir doğruluk olamaz, ki sözde doğaya öykünme kendini buna sınırlar;” :: “Die Wahrheit der Kunst darf also keine bloße Richtigkeit sein, worauf sich die sogenannte Nachahmung der Natur beschränkt,” (Hegel, Estetik — I, s. 204).
• “Sanat şimdi başka belirli-varlıklarda olumsallık ve dışsallık ile lekeli olanı kendi gerçek Kavramı ile bu uyuma geri getirdiği için, görüngüde Kavrama karşılık düşmeyen herşeyi bir yana atar ve yalnızca bu arındırma yoluyla İdea­li üretir.” :: “Indem die Kunst nun das in dem sonstigen Dasein von der Zufälligkeit und Äußerlichkeit Befleckte zu dieser Harmonie mit seinem wahren Begriffe zurückführt, wirft sie alles, was in der Erscheinung demselben nicht entspricht, beiseite und bringt erst durch diese Reinigung das Ideal hervor.” (Hegel, Estetik — I, s. 204).

DOĞADA GÜZELLİK VE SANATTA GÜZELLİK

• Doğa Güzelliği eksik Güzelliktir.
• Doğada Kavramın gelişimi sonludur, yalnızca Yaşama dek ilerler.
• Doğa Güzelliği Güzellik İdeasının yalnızca sınırlı bir gelişimi, yalnızca Tinin Güzelliğinin bir yansımasıdır.
• Doğa Güzelliği sonsuz tinsel Güzellikte kapsanır.

• Sanat ve Sanatın yapıtı Tinin yaratılarıdır, kendileri tinsel bir doğadadır. Bu bakımdan Sanat Tine Doğadan daha yakındır.
• Sanatı incelemek Tinin kendisini incelemek, Tinin Tini incelemesidir. Tinin Doğadan daha yüksek olması ölçüsünde, Sanatın incelemesi Doğanın incelemesinden daha yüksektir.
• Tin kendini ve etkinliğinden doğan herşeyi irdeleme gücünü taşır. Kendini kendine nesne yapabilir. Bu düzeye dek Estetik bir bilim, Tinin gerçekliğinin bir bilimidir.
• Doğada Güzellik ancak doğal biçimin yetenekli olduğu düzeye dek kendini sergileyebilir. Sanat Güzeli Tinin kendini Tine sergilemesidir.
• Tinsel güzellik doğal olanda ancak sınırlı olarak anlatılabilir.
• Doğa Güzelliği ancak tinsellikten yoksun doğal Biçimin yetenekli olduğu düzeye dek Güzele anlatım verir.
• Doğa Güzelliği soyut Biçimin Güzelliği olarak (a) Kurallılık ve Bakışıklık (simetri), (b) Yasallık ve (c) Uyum belirliliklerine sınırlıdır.
• Kurallılık: Yineleme; Anlağın Güzelliği; başlıca nicelik belirlenimine sınırlı; organik ve inorganik Doğaya aittir (kristal, bitki, hayvan).

• Güzel Sanat yapıtı her noktasında, tüm uzamında ve alanında ilk olarak ve genel olarak Tinin en içini, Ruhu sergiler.

SANATIN EREĞİ

• Güzel Sanatın ereği Güzel Sanatın kendisidir.
• Sanatın yararlığı dışsaldır ve sanat yapıtı yararlı olabilse de ereği yararlığa indirgemek Güzelliğin belirişi için biricik önkoşul olan özgürlüğü ortadan kaldırır.
• Güzel Sanatın ereği Güzellik İdeasının duyusal alanda saltık tinsel biçimini kazanmasıdır.
• Güzelin ve İyinin eğinimine karşın, moral gelişim Güzel Sanatın ereği değildir.
• Salt süs ve lüks olarak görülen sanat bundan böyle özgür değil ama köledir.
• Sanat özgürlüğü sıradanlığın anlatım bulması değildir: Özgürlük kültürün sürekli olumsuzlaması, eleştirisidir..
• Sanat dışsal bir amaç uğruna değil ama kendi uğruna olduğu zaman özgürdür — tıpkı Bilim gibi.
• Sanat kendi ereğidir.
• Sanatın ereği Tinin gerçek gizilliğini, özünü gün ışığına çıkarmak, sonlu, duyusal nesnesinde Saltık Güzelliğin kendisini temsil etmektir.

SANAT VE ÖYKÜNME

• Öykünmenin nesnesi her zaman İdealın gerisindedir.
• Sanatta öykünmecilik bir tür Realizm olabilir, ve Realitenin kendisi İdealiteye öykünmedir.
• Bütününde, kültür İdeaya öykünmedir.

SANATIN İÇERİĞİ

• Sanatın İçeriği İdea, biçimi duyusal, imgesel sanat yapıtıdır.

• İnsan Doğası kendisi Doğanın ve Tinin birliği olarak Doğa ve Tin karşıtlığı tarafından belirlenir.
• Doğa zorunluk, Tin özgürlük alanıdır.
• Doğa sonluluk, Tin sonsuzluk alanıdır: Sonluluk İdeanın sınırlı olgusallaşması, Sonsuzluk İdeanın saltık olgusallaşması, İdeanın Realitede kendini bulması, İdeanın ve Realitenin birliğidir.
• Doğada İdea ancak Yaşam İdeasına. Dinin en yakın öncülüne erişebilir.
• İnsan Özgürlüğü insanın karşıt doğal ve tinsel belirlenimlerinin tam özdeşliğini anlatır.
• Sanatın özgürleştirici olması kendisinin Özgürlük üzerine dayanmasını anlatır.
• Güzel Sanat realitenin güzelleştirilmesi, ve güzelleştirmenin tinin kendi özünün anlatımı olduğu düzeye dek, realitenin tinselleştirilmesidir.
• Güzelleştirilen nesne Doğa-nesnesi olsa da, Tinin en iç Güzelliğinin, Güzellik Kavramının kendisinin dışsal anlatım bulmasına gerçekten uygun olan nesne yine Tinin kendisi, onun Ruhu ile bir olan Bedenidir.
• Doğa insan bedeninde yaratabileceği en güzel doğal-nesneyi yaratır.

ESTETİK 3

• Güzel Sanat saltık İdeanın kendisinden doğar.
• Güzel Sanatın ereği saltık İdeanın duyusal betimlemesidir.
• Güzel Sanatın içeriği İdea, biçimi duyusal betidir.
• Saltık İdea olarak içerik eksiksizliği içindeki tinselliktir.
• Güzellik İdeası insanın sonsuz duyusal yetisidir.
• Güzellik İdeası kendisinden başka hiçbir tasarıma gereksinmez.
• Güzellik İdeası reel Güzel Sanat yapıtında anlatım bulur.
• Güzel Sanat duyusalın ve tinselin uyumudur. Ya da —
• Güzel Sanatın ereği İdea ve duyusal biçim arasındaki eksiksiz uyumdur.
• İçerik kendini Biçim olarak anlatmaya uygun olmalıdır.
• Saltık İdea soyut Bir olarak alınırsa, bu soyut içerik kendini BİÇİM olarak anlatamaz (Monistik Müslümanlık, Yahudilik).
• Ancak Tin gerçek İÇERİK olarak gerçek BİÇİM içinde anlatıma izin verir.
• Sanatın işlevi İdeayı düşünsel ve tinsel değil, duyusal Biçimde sunmaktır.
• Duyusal olan kendini nasıl tinsel olarak anlatır?
• Salt doğal olan içerikte tinsel hiçbirşey bulunmaz (natürmort).

Lawrence Alma-Tadema (1836-1912)

Lawrence Alma-Tadema, “Sappho and Alcaeus” (1881).

Lawrence Alma-Tadema, “Gümüş Gözdeler”(1903).

Lawrence Alma-Tadema, “Örenler Arasında.”

Lawrence Alma-Tadema, “Amphissa Kadınları” () Followers of Bacchus, the god of wine, awaken in the marketplace of Amphissa, Greece, where they have wandered from their home in Phocis during a night of ritual dancing. Amphissa and Phocis are at war, but the women of Amphissa graciously offer the bacchantes nourishment and protection. The painting illustrates an event recorded by the Greek historian Plutarch, which Alma-Tadema staged as a lesson in charity for his Victorian audience.

Lawrence Alma-Tadema, “İlkbahar” (1894) 🔎

Immanuel Kant ve Estetik

Baumgarten’dan sonra, Immanuel Kant (1724-1804) sanatın problemlerini dizgesel olarak ele alan ilk felsefeci idi ve Güzelin doğasını ve estetik yargıların mantıksal yapısını irdeledi.
Kant üçüncü ve son Eleştirisi olan Yargı Yetisinin Eleştirisi’nde (1790) Güzelin yanısıra Teleolojiyi de irdeler.

“Güzelin bir bilimi değil, ama yalnızca eleştirisi vardır, tıpkı güzel bilim diye birşeyin değil ama yalnızca güzel Sanatın olması gibi. Çünkü, ilk nokta açısından, güzelin bir biliminde birşeyin güzel sayılıp sayılmayacağına bilimsel olarak, e.d. tanıtlama zeminleri yoluyla karar verilmesi gerekecektir; buna göre Güzellik üzerine yargı bilime ait olacak, böylece bir beğeni yargısı olmayacaktır. İkinci noktaya gelince, bilim olarak güzel olması gereken bir bilim olmayan birşey, bir saçmalıktır.”
“Es gibt weder eine Wissenschaft des Schönen, sondern nur Kritik, noch schöne Wissenschaft, sondern nur schöne Kunst. Denn was die erstere betrifft, so würde in ihr wissenschaftlich, d. i. durch Beweisgründe ausgemacht werden sollen, ob etwas für schön zu halten sei oder nicht; das Urteil über Schönheit würde also, wenn es zur Wissenschaft gehörte, kein Geschmacksurteil sein. Was das zweite anlangt, so ist eine Wissenschaft, die, als solche, schön sein soll, ein Unding.“ (YYE § 44)

KANT’IN FELSEFESİ

• Kant’ın felsefesi düalisttir — bir yanda insanın ait olduğu bilinebilir fenomenal dünya, ve öte yanda bilinmeyen bir numenal-ideal dünya durur ve bu ikisi arasında açılmaz bir uçurum vardır. Bir yanda bilinç kendi içinde kapalı bir alan olarak durur, ve öte yanda ona kapalı bir alan vardır.
• Öznel anlak-kavramları ya da Kategoriler bilinç dışında işlevsizdir.

• İnsan doğal varlık olarak fenomenal dünyaya aittir ve onu duyu örgenleri ve anlağı yoluyla bilir. Bütün bir Doğa bilincin kendisindeki bir Görüngüden başka birşey değildir.
• Numenal dünya deneyime kapalı olduğu için duyu örgenleri ve anlak yoluyla bilinmez, ve birincil işlevi antinomiler üretmek ve böylece bilişsel işlevini yok etmek olan sonlu insan Usuna da kapalıdır.

• Kant’a göre çelişki yalnızca insan usuna aittir, numenal dünyaya değil, yalnızca özneldir, nesnel değil.
• Görgül olarak bilinen bir dünya ve bilinemez bir başka dünya ya da kendinde-Şey arasındaki düalizm nedeniyle, insanın duyusal ve ussal dünyalar arasında bir uyum kurması yalnızca olanaksız olmakla kalmaz, ama düşünülmesi bile olanaklı değildir.
• Kant’ın felsefesine göre, İnsan görüngü dünyasına sınırlıdır, ve görüngü özneldir; buna göre, insan yalnızca kendi bilincinde, kendi öznelliğinde tutsaktır, onun dışına çıkamaz. 
• Kant, düalizminden ötürü, Güzel üzerine estetik yargının görgül ve öznel geçerliğin ötesinde evrensel, nesnel değer taşıdıklarını ileri süremez.

• Kant için özgürlük moral yasaya boyun eğmektir.
  

• “Güzel törel olarak İyi olanın simgesidir” :: “das Schöne ist das Symbol des Sittlich-Guten” (YYE, § 59).
  Bu formül daha sonra Schiller tarafından güzellik olarak estetik nitelik ve moral nitelik arasında bir bağıntı kurmanın aracı olarak kullanıldı.

• Kant için Yargı Yetisi “tikeli evrensel altında kapsanıyor olarak düşünme yetisi”dir (“das Vermögen, das Besondere als enthalten unter dem Allgemeinen zu denken”).
• Kant böylece Kavramın kıpıları olarak Evrensel, Tikeli ve Tekil arasındaki bağıntılara özel bir “yeti” olarak gördüğü “yargı yetisi” yoluyla yaklaşmak zorundadır. Eğer “yargı” bir yeti ise, “yargı yetisi” anlatımının E, Ti ve Te arasındaki her bağıntı biçimine uygulanması gerekir: E — Ti, E — Te, Ti — E, Te — E, Te — Ti, Ti — Te, giderek E — E vb. bağıntıları da biçimsel olarak “yargı” görünüşünü taşırlar. Kant ayrıca Tikelden Evrensele gidiş için “ereksellik” kavramının gerekli olduğunu ileri sürer. Bu “erek” Tikelin Evrensel ile, reel olanın İdea ile çakışmasını sağlayacaktır, ama Kant’ın bütün felsefesi Tikel ve Evrensel, kendinde-Şey ve İdea, Duyarlık ve Us arasındaki aşılmaz uçurum sayıltısı üzerine bağımlıdır, ve buna göre Tikelin Evrensele erişmesinin olanaksızlığı bir “sonsuz ilerleme,” bir “Gerek” sayıltısını zorunlu kılar. Bu uçurum ile, yalnızca Bilim değil, ama  Moral Felsefe ya da Etik ve Estetik de olanaklı değildir. Kant’ın felsefesinde böyle bağıntılar yalnızca özneldirler ve bilincin ötesinde herhangi bir nesnellikleri yoktur. Bu enteresan bakış açısı tam bilgisizlik dışında hiçbirşeyi doğrulayamaz, çünkü bilgi nesnel olanın bilgisidir.

• Kant estetik duyumun kaynaklarını iki ana kümeye, güzelin ve yücenin kaynaklarına ayırır.
  Kant güzelliğe ilişkin beğeni yargılarının çözümlemesini yapar.
  Kant Güzeli ereksel olarak, bir erek olarak görür.
• “De gustibus non est disputandum” (zevkler tartışılmaz) duyusal hazlar ile ilgilidir, çünkü bunlar özneldir, kişiden kişiye değişir. Duyusal-olmayan hazlar arı güzelliğin hazlarıdır ve bu uzaysal-zamansal temelli hazlarda görelilikten kaçınmak olanaklıdır. Bunlar evrensel, çıkarsız, ve özgürlük ile ilişkilidir. Bu moral gelişime götürür, ve güzel sanat böylece moral olarak gelişmiş insan toplumlarının yaratılmasında etkilidir.
• Güzelin Kavramında kültürel hiçbirşey bulunmaz; güzel sanat yapıtında realite yalnızca içeriden belirlenir, onun dışsallığına yalnızca Kavramın içselliği, arılığı ve yalınlığı yayılır.
  Güzel sanat yapıtında duyusal öğe tinselleştirilir.

Schelling Kavram ve Realitenin birliğini, ussal İdeayı doğru olarak formüle eder. Ama bu birliğin doğasını anlama konusunda güçlüğe düşer, onu “imgelem yetisi”nin (Einbildungskraft) ürünü olarak görür. Bu birliği üretmek için “geriye onun dolaysız bir sezgide sunulmasından başka bir yol kalmaz” der. Sonuçta, Schelling için “Entellektüel sezginin nesnelliği Sanattır. ... Sanat yapıtı bana yalnızca başka hiçbirşey yoluyla yansıtılmayanı, kendisi Bende daha şimdiden ayırılmış olan o saltık olarak özdeş olanı yansıtır.” (System des transzendentalen Idealismus, s. 471vss).

Schelling için Usun en yüksek nesnelleşme kipi sanat-yapıtıdır, çünkü onda duyusal tasarım ve ussallık birleşir. Sanat entellektüel olanın ve reel olanın birliğinin en yüksek anlatımını üretir, ve buna göre Schelling felsefe yapmayı sanatın dehası olarak kabul eder.

Bilgi öznel olanın ve nesnel olanın birliğini gerektirir, ve Kant'ın yasakladığı bu kurgul özdeşliği Schelling doğrular. Ama Schelling bu birliğe "entellektüel sezgi" der. Bu “entellektüel sezgi,” nasıl betimlenirse betimlensin, Kavramın kurgul doğasının dışına düşer. Schelling için Saltık öznelin ve nesnelin saltık özdeşliği, reelin ve ideelin, biçimin ve özün, evrenselin ve tikelin saltık ayrımsızlığıdır. Henüz ayrımsızlığın ayrımın olumsuzlaması olduğu, ayrımın kendi karşıtı olan özdeşlik olduğu kavrayışı eksiktir. Schelling özdeşliği tek-yanlı olarak, ayrımdan ayrı olarak alır.